Türk dilinin bilinen ilk sözlüğü olan Divan ü Lügati't-Türk Kaşkarlı Mahmut tarafından kaleme alınmıştır. Ansiklopedik bir sözlük olan bu kitap sadece sözcüklerin anlam ve kullanıldığı yerleri gösteren bir kayak değil aynı zamanda etimolojik değeri de olan bir eserdir. Arap alfabesinde olmaan Türkçede kullanılan sesleri göstermek için yeni işaretler kullanan Kaşkarlı Türkçenin özelliklerini de ayrıntılı bir biçimde ortaya koymuştur.
Araplara Türkçe öğretmek amacıyla karşılaştırmalı bir çalışma yapan Kaşkarlı Mahmut eserini Arap diliyle yazsa da Türkçenin pek çok özelliğini de eserinde ayrıntısıyla göstermiştir.
İslam Öncesi Türk edebiyatı hakkında en kapsamlı örnekleri derlemiş, Türk boylarının ağız ve şive özelliklerine örnek koşuk ve savları derlemiş, Türk boylarının yaşadıkları yerleri, özelliklerini, geçim olanaklarını inceleyerek eserine almış ve Türk dünyasının bilinen ilk harita çalışmasıyla eserinde göstermiştir.
Bu açılardan bakıldığında Divan ü Lügati't-Türk sadece bir sözlük olmaktan çıkıp Türk dünyası için bir kutsal metin oluşturmuştur. Eser hem ilk bilinen sözlüğümüz, hem ilk dilbilgisi çalışması kitabı, hem de Türklere ait ilk harita çalışmasını içinde barındırır.
Eser yazıldıktan sonra Abbasi Halifesi Ebu kasım'a sunulmuş, Türkçe öğrenmenin gerekliliğini göstermiştir.
"Ben bu kitabı hikmet, seci, atalar sözü, şiir, nesir, gibi şeylerle süsleyerek hece harflerinin sırasına göre düzenledim. Araştırıcı onu yerinde bulsun, sırasında arasın diye her kelimeyi yerli yerine koydum. Derinliklerini meydana çıkardım, katılıklarını yumuşattım. Yıllarca birçok güçlüklere göğüs gerdim. Bu lugat kitabını baştan sona sekiz bölümde topladım..." diyen Kaşkarlı eserini tüm dünyaya bir kültür hazinesi olarak miras bırakmıştır.
Eser uzun yıllar kayıp eserlerden olarak kalmasına rağmen Kilisli Muallim Rıfat tarafından tesadüfen bulunmuştur ve eserin tek orjinal nüshası vardır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder